Dünya üzerinde ülkelerin yaklaşık dörtte biri yolun solun tarafında sürüyor. Aslında yolun sol tarafında araba sürmek dendiğinde aklımıza yalnızca İngiltere gelse de, bu uygulama bilindiğinden daha yaygın. Fakat yine de bu işin İngilizlerle büyük bir bağı var.
Şöyle ki: yolun sol tarafında süren ülkelerin çok büyük bir kısmı eski İngiliz kolonileri. En yakınımızdaki örnekse elbette Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti. Atlantik adalarının büyük kısmı, Güneydoğu Asya’da Bangladeş, Endonezya, Tayland gibi onlarca ülke, Okyanusya’da yer alan ülkeler ve yine Afrika’da çok sayıda eski İngiliz kolonilerinin yer aldığı ülkede trafik sol şeritten akıyor.
İngiliz kolonisi olmayan ancak yine de sol şeritte araç sürülen ülkelere en büyük örnekse Japonya. Ancak bu işte de İngilizler’in parmağı var. Hiç bir zaman İngiliz kolonisi olmadığı halde, Japonya’da da araçlar sol şeritte sürülüyor ve bunun en önemli sebeplerinden bir tanesi, 19. yüzyılın sonlarına doğru Japon demiryolları inşa edilirken, bu konuda teknik ve maddi desteğin İngilizler tarafından sağlanmış olması. Teknik olarak buna göre dizayn edilmeye başlanmış olan demir yollarını, ilerleyen yıllarda önce kara yolları takip etmiş; sonrasındaysa henüz 1900’lerin başında bu durum bir yasal düzenleme olarak yazılı hale gelmiş.
Peki Nereden Çıktı Bu Sağ – Sol Farkı?
Nobel ödüllü Alman yazar Thomas Mann’ın belki de en ünlü sözlerindendir: “Everything is politics.” (Her şey siyasettir.)
Belki komik gelecektir; ancak trafiğin iki farklı tarafında araç sürülmesinin altında tamamen siyasi bir mücadele yatıyor.
Aslen insanların kullandıkları araçlar en başta; ta atlara binilip savaşlara gidildiği zamanlarda, bugünkü nitelikte yollar olmasa da, sol şeritten yapılıyormuş diyebiliriz. Her ne kadar şu ankine benzer bir düzen olmasa da, sonuçta özellikle bürokratik sınıfın yoğun olarak yaşadığı büyük kentlerde, henüz 1700’lerin başlarından itibaren at arabalarıyla beraber bir trafik oluşmaya başlamış. Bu düzenin içerisinde de, aslen sağ elini kullanmaya alışık olan; ancak bunu bir savunma mekanizması sebebiyle daha çok silahlarını (o dönemler barutsuz elbette) kullanmak için yapan kişiler, örneğin iki atın olduğu bir at arabasının sağ tarafına oturarak ve yolun solundan gidip düşmanı sağ tarafına alarak yapmışlar. Nitekim o dönemlerde vites gibi bir şey de olmadığı için, sol el yalnızca atları yönlendiren iplerin tutulması için kullanılmış ve bu durum uzun bir süre aynen devam etmiş.
Ta ki 1789’daki Fransız Devrimi‘ne kadar…
Bu döneme kadar Paris’in sokaklarında aristokratlar yolun sol tarafında ilerler ve sıradan halkın da yolun sağ tarafından gitmesini; haliyle de iki ayrı sınıfın birbirine karışmasını engellerlermiş. Ancak kanlı devrim sonrasında artık yolun solunda gitmeye çekinen aristokratlar, tıpkı sıradan halk gibi yolun sağında at arabalarını sürerek ilerlemeye başlamış ve bu durum 1794 yılında bir kural olarak işlenmiş.
İşlerin küresel çapta bir siyasi mücadeleye dönmesi ise Napolyon’un ortaya çıkışı ile olmuş. Ülkemiz ders kitaplarında çok dile getirilmese de özellikle tarihi sevenler tarafından aşina olunan yüzlerce yıllık İngiliz-Fransız mücadelesinin baş mimarlarından olan Napolyon, hızla ilerleyen işgalleri sırasında Fransızlar’ın gücünü ispat etmek ve bu bölgeleri İngilizler’den ayırt etmek için trafiğin sağdan akması emrini vermiş. O dönemler topraklarına kattığı bugünkü İsviçre, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Polonya, Rusya ve İspanya ile Portekiz’in büyük kısımlarında yer alan topraklarda; yani Avrupa’nın çok büyük kısmında trafik henüz 1800’lerden itibaren sağdan akmaya başlamış bile.
Bu artık yayılmakta olan ve Napolyon’un ardından da kabul gören trafiğin sağdan akması durumu, İngilizler’in “dünyanın geri kalanından ayrı” durma politikaları kapsamında hiç benimsenmemiş.
Peki, eski bir İngiliz kolonisi olan ABD neden soldan değil de sağdan sürüyor?
Fransızlar ile İngilizler arasındaki trafiğin işleyişine bile yansımış olan mücadele, yalnızca Avrupa sınırlarında kalmamış elbette. Koloniler üzerinde de kendi izlerini bırakmak isteyen dönemin süper güçleri, bu durumu bir simge olarak kullanmışlar.
Ancak Kuzey Amerika’da işler tam da İngilizler’in beklediği şekilde devam etmemiş. 20. yüzyıldan itibaren İngilizler’den ayrılmayı başaran kolonilerin neredeyse hiç biri trafiğin işleyişini değiştirmemiştir. Ancak 18. yüzyılın sonunda İngilizler’den bağımsızlığını ilan eden Amerikalılar, eski sahipleriyle hiç bir bağlarının kalmasını istemedikleri için daha en başından bu işleyişten vazgeçmiş ve bir daha geri dönmesini de engellemişlerdir.
ABD’de trafiğin sağdan işleyeceğine dair ilk yazılı düzenlemeler, bu durumu belki de pekiştirmek istercesine ilk olarak Pennsylvania’da 1792 yılında, 1804 yılında New York’ta, 1813’te ise New Jersey’de kanunlaşmış ve ilerde de Federal hale gelmiştir.
Aynı dönemde Kanada’da olan durum ise hayli ilginçtir. Bir kısmı İngiliz bir kısmı Fransız kontrolünde olan Kanada, 1920’lere kadar tüm ülkede geçerli tek bir düzenlemeye tabi olamamıştır. Bu döneme kadar İngiliz etkisindeki British Columbia, New Brunswick, Nova Scotia, Prince Edward Island ve Newfoundland gibi bölgelerde trafik soldan; Fransız etkisindeki Quebec’ten Louisiana’ya kadarsa sağdan akmıştır.
Dünyada trafiğin hangi taraftan akacağı ise tıpkı dünya siyasetindeki hareketlilik gibi II. Dünya Savaşı sona erene kadar tam olarak belirginleşememiş ve ancak o tarihlerden itibaren özellikle çoğu Avrupa ülkesi sağdan trafiği işletmeye karar verebilmişlerdir.
Dünyadaki Trafik Akışı
Trafik 165 ülkede sağdan, 75 ülkede soldan akıyor. Dünyada araç trafiğine açık yolların sadece %28’i soldan akan trafiğe göre tasarlanmıştır. Dünya ülkelerinin çoğu sağ şeridi kullanıyor, dolayısıyla çoğu yol da bu şekilde tasarlanıyor. Ancak sol trafik şeridini kullanan ülkeler var ve bu ülkelerdeki yollar bu akışa göre dizayn ediliyor. Bu konu ülkelerin tarihlerine, kültürel kökenlerine ve yol kullanımlarına göre değişiklik gösterebilmektedir.
Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada gibi ülkeler İngiltere’den etkilenmiş ve sağdan sola sürüşü benimsemiştir. Diğer ülkeler, Fransa gibi ülkelerden etkilenmiş ve soldan sola sürüşü benimsemiştir. Bu nedenle, ülkeler arasında yol kullanımında bazı farklılıklar olabilir.
Direksiyonu Sağda Olan Ülkeler
Eski zamanlarda insanlar İngilizler gibi arabayı yolun sol tarafından kullanırlardı. Bunun birçok geçerli nedeni vardı. Karşıdan karşıya geçen kişinin dost mu yoksa düşman mı olduğunu anlamak mümkün değildi. Çoğu insan sağ elini kullandığından, yolun sol tarafından (yaya ya da atla) gidip sol tarafını emniyete alır ve sağ eli kılıç çekmeye hazır beklerdi. Yolun solunda seyahat etmek ilk kez 1300’de papanın Roma’ya giden hacıların yolda kafa karışıklığını önlemek için soldan gideceklerini söylemesiyle resmiyet kazandı. Dünyada trafiğin hem sağdan hem de soldan aktığı ülkeler var. Bugün dünya nüfusunun çoğunluğu sağı yani 3 kişiden 1’i solu tercih ediyor. İngiltere, Japonya, Avustralya ve Güney Afrika gibi ülkeler başta gelir. Trafikte soldan gitmenin tarihi hakkında birçok söylenti var. Akla gelen söylenti, Papa 6. Boniface dönemine kadar uzanıyor.
Soldan akan trafik akışı, birkaç yüzyıl öncesine dayanan bir sorundur. Hangi ülkelerde trafik sol şeritte akıyor ve araba direksiyonu sağda? Türkiye’de araçlar soldan direksiyonlu ve trafik sağ şeritten akıyor.
Direksiyon hangi ülkelerde sağda?
Dünyanın birçok ülkesinde trafik sağdan aktığı için direksiyon sol taraftadır. Ancak bazı ülkelerde trafik soldan aktığı için direksiyon simidi sağdadır. Bugün dünyadaki insanların 2/3’ü trafikte, sadece 1/3’ü soldan akan trafikte araç kullanıyor.
Dünyadaki tüm yolların %72’sinde trafik sağdan, %28’inde ise soldan akmaktadır. Ancak trafik akışının yönünün sağ veya sol olarak belirlenmesi aslında ortak bir amaca yani araç trafiğinin düzenlenmesine hizmet etmektedir. Sağdan veya soldan trafik akışının aslında araçların icadından önceye gittiği düşünülüyor.
Aslında, bu konuda birden fazla teori var. Arkeolojik araştırmalara göre yolların kullanımı yaklaşık 6000 yıl öncesine kadar gitmektedir. Araba direksiyonunun sağda olduğu ülkeler, arabayı sağdan sola kullanan ülkelerdir. Bu uluslararası araç merkezlerinin sağdan sola yolu soldan devam ediyor. Bu özellik, bu ülkenin İngilizce tabanlı bir eğitim kitabıdır, çünkü Birleşik Krallık’ta yol kullanımı bu şekilde yaygınlaşmaktadır. Sol şerit kullanılarak trafik akışının yönlendirilmesi birkaç yüzyıl öncesine dayanan bir sorundur. Araç trafiğinin akış yönü genellikle sağdan akar. Bu, trafik düzenlemesini ve trafik kazalarını korumak için tasarlanmıştır. Ancak, bazı ülkelerde soldan direksiyonlu trafik de vardır. Bunun için trafik kurallarının ve güvenlik önlemlerinin alınması son derece önemlidir.
Türkiye’de araçlar soldan direksiyonlu ve trafik sağ şeritten akıyor. Bu durum her ülkede farklı olduğu için araç üreticileri ülke şartlarına göre araç üretiyor. Sağdan akan trafikte, ülkemiz de dahil olmak üzere dünyanın birçok yerinde arabalar sağ şeritten sürülüyor. Kuzey Kıbrıs’ta Türkiye’den farklı olarak bir trafik akışı var.
Hangi ülkelerde trafik sol şeritte akıyor?
- Avustralya
- ABD Virjin Adaları
- Alderney
- Anguilla Antigua
- Barbuda
- Bahamalar Bangladeş
- Barbados
- Bermuda Bhutan
- Birleşik Krallık
- Britanya Virjin Adaları
- Botsvana Brunei
- Cayman Adaları
- Christmas Adası
- Cocos Adaları
- Cook Adaları
- Doğu Timor
- Dominik
- Endonezya
- Falkland Adaları
- Fiji
- Guernsey Grenada
- Guyana
- Güney Afrika
- Hindistan
- Hong Kong
- İrlanda
- Jamaika
- Japonya
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
- Jersey
- Kenya
- Kiri-bati Lesoto
- Makao
- Malavi
- Maldivler
- Malezya
- Malta
- Man adası
- Mauritius
- Monserrat
- Mozambik
- Namibya
- Nauru
- Nepal
- Niue Norfolk Adası
- Pakistan
- Papua Yeni Gine
- Pitcairn Adaları
- Saint Lucia
- Saint Kitts ve Nevis
- Saint Helena Saint Vincent
- Samoa
- Seyşeller Seyşel Adaları
- Singapur
- Solomon Adaları
- Sri Lanka
- Surinam
- Svaziland
- Tanzanya
- Tayland
- Tonga
- Tokelau
- Trinidad ve Tobago
- Turks ve Caicos Adaları
- Tuvalu
- Uganda
- Yeni Zelanda
- Zambiya
- Zimbabve
Araba direksiyonu neden sağda?
Araba direksiyonunun neden sağda olduğu sorusu, ülkelerin trafik yönetim standartlarına ve geçmişteki tercihlerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Bu nedenle, araba direksiyonunun neden sağda veya solda olduğu ülkeden ülkeye farklılık gösterir ve tarihsel olarak ortaya çıkan seçimlerin sonucudur.
Örneğin Commonwealth of Nations ülkelerinde, Japonya, Avustralya, Yeni Zelanda’da direksiyon simidi sağda ve trafik akışı soldadır. Bu tercihin kökeni, tarihsel olarak at sırtında seyahat eden insanların kılıçlarını daha kolay taşımak için sol ellerini serbest bırakmalarına kadar uzanabilir. Bu nedenle at sırtında seyahat eden kişiler yolun sol tarafından gitmeyi tercih ediyorlardı. Daha sonra otomobillerin ortaya çıkmasıyla birlikte bu tercih devam etti.
Öte yandan Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Avrupa ülkeleri, Güney Kore ve diğer bazı ülkelerde araba direksiyonu solda ve trafik sağdadır. Bu tercihin kaynağı tam olarak bilinmemekle birlikte 18. Yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan atlı arabaların solda olduğu ve sürücülerin sağ elleriyle kamçı salladıkları bilinmektedir. Ayrıca Fransız Devrimi sırasında trafik yönetim standartları değiştirilmiş ve diğer ülkeler örnek olarak Fransa’yı izlemiştir.
Bazı Ülkelerde Trafik Neden Soldan Akar?
Bugün dünyadaki ülkelerin %35’inde trafik soldan akıyor. Bizim gibi trafiğin sağdan aktığı ülkeler için oldukça tuhaf görünen bu durumun tarihine inelim biraz.
Trafiğin soldan akması, kılıç elini serbest bırakmak için var olan bir uygulamadır.
Orta çağ’da at sırtında giderken yolda kiminle karşılaşacağınızı, kılıcınıza ne zaman ihtiyaç duyacağınızı bilemezdiniz. insanların %90’ı sağ ellerini kullanırlar. (wiki) atınızı sürerken yolun solundan ilerlerseniz karşıdan gelecek bir düşman ile karşılaştığınızda kılıç elinizin boşta olması nedeniyle kendinizi savunabilirsiniz.
Benzer sebeplerle orta çağ döneminde yapılan kalelerde merdivenler saat yönüne doğru kıvrılır şekilde yapılmıştır. bu sayede merdiven inerken ya da çıkarken sağ eliniz açıkta kalır ve kılıç kullanma imkanına sahip olursunuz.
York Kalesi merdivenleri
Bunun tarihsel bir nedeni var; kılıcınızı elinizden bırakmamanızla ilgili! Orta Çağ’da at sırtında seyahat ederken kiminle karşılaşacağınızı asla bilemezdiniz. Çoğu insan sağ elini kullanırdı, dolayısıyla sağınızdan bir yabancı geçerse, sağ eliniz gerektiğinde kılıcınızı kullanmak için serbest olurdu. (Benzer şekilde, çoğu Norman kalesi merdivenleri yukarıya doğru saat yönünde döner, bu nedenle savunan askerler dönüşün etrafında aşağıya doğru bıçak saplayabilirler, ancak saldıranlar (merdivenlerden yukarı çıkanlar) bunu yapamazlar). Aslında ’soldan gitme’ kuralı çok daha eskilere dayanmaktadır; arkeologlar Romalıların at arabalarını ve yük arabalarını soldan sürdüklerini gösteren kanıtlar bulmuşlardır ve Romalı askerlerin her zaman soldan yürüdükleri bilinmektedir. Bu ’yol kuralı’ MS 1300 yılında Papa Boniface VIII’in Roma’ya seyahat eden tüm hacıların soldan gitmesi gerektiğini ilan etmesiyle resmi olarak onaylanmıştır.
Orta çağ öncesinden de soldan akan trafiğin kanıtları bulunmaktadır. arkeologlar antik Roma’da arabaların ve vagonların soldan sürüldüğüne dair kanıtlar keşfetmiştir. aynı şekilde roma askerlerinin her zaman soldan yürüdükleri bilinmektedir.
Papa viii. bonifacius 1.300 yılında Roma’ya seyahat eden tüm hacıların soldan gitmeleri gerektiğini ilan ederek bu kuralı resmi hale getirmiştir.
Bu gelenek büyük vagonlarla mal taşımanın yaygınlaşmasına kadar 1.700’lü yılların sonuna kadar devam etmiştir. bu vagonlar, birkaç çift at tarafından çekilirdi ve üzerlerinde sürücünün oturacağı bir koltuk bulunmazdı. sürücüler atları kontrol etmek için sol arkadaki atın üzerine otururdu. bu sayede kamçı eli boşta kalırdı.
Ancak bu soldan akan bir trafikte bu büyük vagonları yine solda oturarak sürmek karşıdan gelen trafiğin algılanmasını zorlaştırıyordu. bu vagonlar ingiltere’de çok yaygın değildi ancak Amerika ve Kanada’nın geniş yollarında gitmek için en iyi tercihti.
Karşıdan gelen trafiği tehlikeye atmamak için 1792 yılında Pennsylvania’da sağdan sürme yasası çıkarıldı. Pennsylvania’yı kanada ve birçok Amerika eyaleti izledi ve buralarda trafik artık sağdan akmaya başladı.
Fransa’da soylular yolun solundan giderken fakir halk yolun sağ tarafında durur ve eğilirlerdi. 1792 yılında Fransız devriminin etkileri nedeni ile zengin olmak sorun çıkaran bir olguydu bu nedenle aristokratlar yolun sağındaki halk ile kaynaşmak durumunda kaldılar ve yolun sağının kullanımı yaygınlaştı. çıkarılan kararname ile yolun sağ tarafı ortak kullanıma sunuldu.
Kararın tüm Fransa’da uygulanması ise Napolyon’un emri ile gerçekleşti. bir de minik not düşelim bu kısma Napolyon Bonapart solaktı bu nedenle de kılıcını sol eli ile kullanıyordu. pek tabii ki trafiğin sağdan akması sol elinin boşa çıkması ile kendisine avantaj sağlamaktaydı.
Yüzyılda Londra’daki trafik sıkışıklığını ve kazaları önlemek için Londra Köprüsü’ndeki trafiğin soldan akmasını sağlamak için bir yasa çıkması zorunluluğu doğdu ve kural 1835 otoyol yasasına dahil edilerek tüm Birleşik Krallık’ta (ve tabii ki sömürgelerinde) geçerli kılındı.
Yüzyıla gelindiğinde Avrupa’da karayolu yasalarının birbirine uyumlu olmasına yönelik bir akım başladı ve trafik kademeli olarak soldan sağa alındı. Avrupa’da soldan akan trafiği sağa alan son ülke 3 eylül 1967’de (dagen h ya da h günü) gece vakti bir anda geçiş işlemini gerçekleştiren İsveç’tir. sabah saat 04.50’da İsveç’teki tüm trafik 10 dakikalığına durdurulmuş ve saat 05.00’de trafik yeniden açıldığında artık sağdan akmaktaydı.
Bugün ülkelerin sadece %35’inde soldan araç kullanılmaktadır. Hindistan, Endonezya, İrlanda, malta, Kıbrıs, Japonya, Yeni Zelanda, Avustralya ve Samoa gibi ülkeler bunlar arasındadır. Bu ülkelerin geneli ada ülkesi olsa da kara sınırı olan ülkelerde trafiğin sağa geçmesi gerektiği durumlarda trafik lambaları, çapraz köprüler gibi sistemler kullanılarak trafiğin akış yönü değiştirilmektedir.
Kaynaklar
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Sa%C4%9Fdan_ve_soldan_akan_trafik
- https://amerikadabugun.com/diger-eski-ingiliz-topraklarinin-aksine-amerikada-trafik-neden-soldan-islemiyor/
- https://eksiseyler.com/bazi-ulkelerde-trafik-neden-soldan-akar
- https://www.historic-uk.com/CultureUK/Why-do-the-British-drive-on-the-left/