Avrupa Uzay Ajansı’nın iddialı Öklid(Euclid) uzay aracı/teleskobu karanlık madde ve karanlık enerjinin sırlarını çözme yolunda ilerliyor. Evrendeki karanlık madde ve enerjiyi incelemeyi amaçlayan Öklid, çektiği ilk fotoğrafları gönderdi ve muazzam gözüküyorlar.
Paylaşılan bu görüntüler, bilimsel cihazların çalışmasını doğrulamak ve kalibre etmek için çekildiğinden dolayı teleskopun nihai kapasitesinin kullanılmadığı belirtildi.
Avrupa Uzay Ajansı (ESA) Öklid Görev Yöneticisi Giuseppe Racca, “Öklid’in tasarlanması ve geliştirilmesiyle geçen 11 yılı aşkın sürenin ardından bu ilk görüntüleri görmek heyecan verici ve çok etkileyici. Tamamen kalibre edildikten sonra Öklid milyarlarca galaksiyi gözlemleyerek gökyüzünün şimdiye kadar yapılmış en büyük 3D haritasını oluşturacak” ifadelerini kullandı.
Dünya’dan 1,5 milyon km uzakta bir teleskop
NASA’nın da katıldığı Avrupa teleskobu 1 Temmuz’da Florida’dan havalandıktan sonra Dünya’dan yaklaşık 1,5 milyon kilometre uzaklıktaki hedefine doğru yola çıkmıştı.
Öklid’in iki yerleşik aleti vardır: görünür ışıkta (VIS) gözlem yapan bir görüntüleyici ve yakın kızılötesinde (NISP) gözlem yapan bir spektrometre.
Bunlardan ilki galaksilerin kesin şeklini, ikincisi ise uzaklıklarını belirlemek üzere tasarlanmıştır.
Ancak bu iki cihaz çalıştırıldığında bilim insanları büyük bir korkuya kapıldı: ESA, görüntülerin beklenmedik bir ışık kaynağı tarafından “kirletildiğini” söyledi.
Avrupa ajansı sorunun nedenine ilişkin yapılan incelemelerin “Güneş’ten gelen ışığın muhtemelen küçük bir açıklıktan uzay aracına sızdığını” açıkladı. Uzak galaksilerden gelen soluk ışığı tespit edebilmek için, kendi Güneşten gelen parlak ışığın engellenmesi gerektiği kaydedildi.
ESA, “Ekipler Öklid’i döndürerek bu ışığın sadece belirli yönlerde tespit edildiğini fark etti, bu nedenle belirli açılardan kaçınarak VIS aracı görevini yerine getirebilecek” ifadelerini kullandı.
Evrenin genişlemesi hakkında hassas ölçümler yapacak
Teleskop, 3 boyutlu haritası sayesinde galaksilerin dağılımı ve Evren’in 6 milyar yıl önce başladığı düşünülen genişlemesi hakkında hassas ölçümler yapabilecek. Gözlemlenen uzak galaksiler, ışıklarının bize ulaşması için gereken zaman olan 10 milyar yıl öncesine kadar zamanda geriye gitmeyi mümkün kılacak.
Böylece Öklid’in galaksilerin oluşumu sırasında karanlık madde ve karanlık enerjinin bıraktığı izleri tespit edebilmesi umuluyor. Teleskobun bilimsel faaliyetlerine yaklaşık iki ay içinde başlaması bekleniyor.
Öklid(Euclid) yeni bir çağ açıyor
Institut d’Astrophysique de Paris’te astronom ve Öklid Konsorsiyumu lideri olan Yannick Mellier yaptığı açıklamada, “Öklid’in görünür ve yakın kızılötesi araçları kullanılarak elde edilen olağanüstü ilk görüntüler, gözlemsel kozmoloji ve istatistiksel astronomi için yeni bir çağ açıyor. Fotoğraflar karanlık enerjinin doğasına yönelik arayışın başlangıcını işaret ediyorlar” dedi.
Öklid, 1 Temmuz tarihinde fırlatıldı ve şu sıralar Dünya’dan yaklaşık 1,6 milyon km uzakta süzülüyor. 28 Temmuz da ise Öklid, ikinci Lagrange noktası olarak bilinen noktada James Webb Uzay Teleskobu’na katıldı. Önümüzdeki birkaç ay boyunca bilim insanları, teleskobu test ederek daha da kalibre edecek.
Karanlık evren avcısı bu makinenin amacının ne olduğu birazdan değineceğiz, ama önce Öklid’in çarpıcı, yıldızlarla dolu görüntülerine bir bakalım. İlk görüntüler: wikipedia.org/wiki/Euclid_(spacecraft)#Gallery_of_first_test_images
Karanlık evren teleskobu Öklid, ilk fotoğrafları gönderdi
Yukarıda gördüğünüz görüntüler Öklid üzerinde bulunan ve açılımı “Visible Instrument” olan VIS adlı bir araçla çekildi. Adından da anlaşılacağı üzere VIS, evreni elektromanyetik spektrumun insan gözüyle görülebilen kısmından, yani 550 ila 900 nanometre arasındaki dalga boylarından yakalıyor. Solda VIS’in tam görüş alanını, sağda ise yakınlaştırılmış bir versiyonunu görebilirsiniz. ESA, yakın çekim alanını Dünya’dan görülen dolunayın genişliği ve yüksekliğinin yaklaşık dörtte birine benzetiyor.
VIS’in portrelerinde öne çıkan bazı unsurlar arasında, alanın tam ortasından fırlayan kozmik ışınlar, çok sayıda kaçırılmayacak parıltılı yıldız ve en önemlisi de birkaç bulanık leke yer alıyor. ESA, bu lekelerin Öklid’in evrenimizin, karanlık enerjinin ve her şeyin son derece ayrıntılı bir haritasını geliştirirken daha fazla araştıracağı galaksiler olduğunu söylüyor.
Sırada, Öklid’in “Near-Infrared Spectrometer and Photometer” (Yakın Kızılötesi Spektrometresi ve Fotometresi) anlamına gelen NISP var. ESA’nın belirttiği gibi, NISP’in iki rolü var. Bunlardan ilki, galaksileri kızılötesi ışıkta ya da elektromanyetik spektrumda yaklaşık 950 ila 2020 nanometre arasında kalan ve insan gözüyle görülemeyen ışıkta görüntüleyebiliyor. İkincisi, NISP her galaksinin ne kadar ışık yaydığını tam olarak ölçebilir – bu ikinci kısım bize bu galaksilerin ne kadar uzakta olduğunu söyleyebilir.
Öklid, ilk fotoğrafları gönderdi
.png)
.png)
Yukarıda gördüğünüz NISP görüntüleri VIS setine oldukça benziyor; sol taraf NISP’in tüm alanını içerirken, sağ taraf yakınlaştırılmış bir bölümü gösteriyor. Bu ilk test görüntüleri henüz bilimsel amaçlar için kullanılabilir olmasa da, iki enstrümanın şu anda uzayda mükemmel bir şekilde çalıştığını gösteriyor.
Bununla birlikte Öklid tarafından yakalanan derin uzay ışığı NISP dedektörüne ulaşmadan önce bazı harika filtrelerden de geçiyor. Ve bu da oldukça harika sonuçlar sunuyor. Bu filtreler, NISP’nin galaktik mesafe ölçümlerine yardımcı olan belirli bir kızılötesi dalga boyundaki parlaklığı ölçmek gibi şeyler yapabiliyor.
Öklid teleskobunun amacı ne?
Karanlık enerji ve partneri olan karanlık madde, bugün astronomide var olan en büyük ve en büyüleyici sorulardan bazılarını oluşturuyor. Her iki fenomen de insan gözüyle görülemese de evrenimizi bir arada tutuyor gibi görünüyor.
Yeni başlayanlar için, uzay durdurulamaz bir balon gibi sürekli olarak her yöne doğru genişliyor. Ancak garip olan şu ki, bu balonlaşma bilim insanlarının evrenimizdeki tüm görünür şeylerle tam olarak açıklayamadığı hızlarda gerçekleşiyor gibi görünüyor. Dolayısıyla, kozmik genişlemeyi hızlandırmak için başka bir şey hareket ediyor olmalı. Bilim insanları bu “şeye” karanlık enerji diyor.
Bu arada, genişleyen evrenin içinde, galaksilerin yerinde tutulmasını sağlayan ve düzenlenme şekillerini belirleyen bir tür yapıştırıcı var gibi görünüyor. Örneğin, bilim insanları galaksiler arası gaz ve yıldızların sanki üzerlerinde fazladan bir yerçekimi varmış gibi hareket ettiklerini hesaplıyorlar. Bu görülemeyen “tutkal” da karanlık madde olarak kabul ediliyor.
Bilim dünyası bunlara “madde” veya “enerji” gibi isimler takıyor olsa da kimse bunların tam olarak neyden oluştuğunu bilmiyor. Bilim insanları bunları sadece anlayışımızdaki boşlukları tanımlamak için toplu terimler olarak kullanıyorlar. Şu anda kesin olarak bildiğimiz tek şey karanlık evrenin var olduğu.
Ancak Öklid tutkalin önümüzdeki altı yıl boyunca evreni mükemmel bir şekilde haritalama görevi sonuç verirse, belki de bilim insanları karanlık evrenin gerçekte ne olduğuna dair bazı ipuçları elde edebilirler. Çünkü karanlık madde ve enerji uzaydaki şeylerle etkileşime girdikçe, bu şeylerin dağılımını ve evrimini ortaya koymak bize karanlık evrenin hikayenin neresinde yer aldığını gösterebilir.
ESA Direktörü General Josef Aschbacher yaptığı açıklamada, “Görevin arkasındaki ekibin, şu anda hakkında çok az şey bildiğimiz evrenin yüzde 95tutkali hakkında birçok şeyi ortaya çıkarmak için Öklid tutkali kullanmayı başaracağına güvenim tam” dedi. Öklid tamamen kalibre edildiğinde gökyüzünün şimdiye kadarki en büyük 3D haritası oluşturulacak